(AKTUALIZACJA: 4 MAJA 2024)
W porządku prawnym nie występuje pojęcie podatku inflacyjnego, jednak wiele osób rozumiejących ekonomię uważa, że inflacja jest ukrytym podatkiem. Z tego powodu, na potrzeby niniejszej publikacji, będziemy nazywali opisywane zjawisko podatkiem inflacyjnym lub ukrytym podatkiem, pomimo faktu, że nie są to formalne terminy.
Aby dobrze zrozumieć zjawisko podatku inflacyjnego, w pierwszej kolejności trzeba poznać definicję inflacji i zrozumieć, jak ona działa.
Inflacja to wzrost przeciętnego poziomu cen w gospodarce, przez co siła nabywcza pieniądza ulega obniżeniu. Innymi słowy, wskutek inflacji, za daną ilość jednostek pieniężnych można nabyć mniej dóbr, co sprawia, że nasz koszyk zakupowy staje się mniejszy i skromniejszy.
Taka jest aktualna definicja inflacji. Jednak słowo „inflacja” pochodzi od łacińskiego słowa „inflatio”, co oznacza „nadęcie”.
To właśnie wskutek wzrostu („nadęcia”) podaży pieniądza następuje wzrost cen. Inaczej mówiąc, wzrost cen jest spowodowany zwiększeniem przez bank centralny ilości pieniądza w obiegu.
Co istotne, dawniej inflacja była definiowana jako wzrost ilości pieniądza a nie jako wzrost cen. Niewątpliwie, dawna definicja inflacji jest bliższa łacińskiemu słowu „inflatio”.
Warto zauważyć, że najpierw pojawia się wzrost („nadęcie”) ilości pieniądza w gospodarce, a w jego wyniku, dopiero po jakimś czasie, zauważa się wzrost cen.
Przedstawmy, jak działa inflacja na bardzo uproszczonym przykładzie niedużej gospodarki, funkcjonującej na pewnej wyspie, w której prawnym środkiem płatniczym są jednouncjowe miedziane monety. W obiegu jest milion takich monet i każda moneta ma ten sam nominał, więc jedna jednouncjowa miedziana moneta stanowi jedną jednostkę pieniężną.
Pewnego dnia bank centralny w swojej mennicy wybija drugi milion jednouncjowych miedzianych monet, po czym rząd niespodziewanie rozdaje wszystkie nowe monety obywatelom. Po tym zdarzeniu gospodarka dysponuje nie jednym, a dwoma milionami miedzianych monet. Wydawałoby się, że społeczeństwo się wzbogaciło, jednak jest to iluzoryczne.
Wyższa wartość pieniądza w obiegu jest wyrażona tylko w ujęciu nominalnym. Jednak w ujęciu realnym te dwa miliony miedzianych monet w niedalekiej przyszłości powinno być warte tyle samo, co jeden milion monet przed przekazaniem do gospodarki dodatkowych pieniędzy. Ten nagły, dwukrotny wzrost podaży pieniądza, przy takiej samej ilości dóbr powinien doprowadzić do dwukrotnego wzrostu cen, co oznaczałoby, że jedna miedziana moneta docelowo będzie warta tyle co pół monety przed „zasypaniem” gospodarki „pustym pieniądzem”.
Zjawisko inflacji jest dużo bardziej skomplikowane, jednak powyższy przykład ma na celu pokazać, że nadmierna kreacja pieniądza prowadzi do wysokiej inflacji, a przez inflację wartość posiadanych przez obywateli pieniędzy spada. Dodatkowo, przykład ten pokazuje, że jeśli wykreowane przez bank centralny pieniądze są rozdawane obywatelom przez państwo, to wartość wszystkich pieniędzy spada, także tych, które są wynagrodzeniem za pracę.
Tak jak zostało wspomniane, powyższy przykład jest bardzo uproszczony, jednak w realnych gospodarkach wysoka inflacja nierzadko jest spowodowana właśnie znacznym zwiększeniem ilości pieniądza w obiegu poprzez jego nadmierną kreację przez bank centralny, co jest potocznie nazywane drukowaniem pieniędzy.
W przykładzie założone zostało, że obywatele nabywają różnego rodzaju dobra jak dotychczas. Jednak inflacja jest wypadkową wzrostu podaży pieniądza w obiegu i tempa cyrkulacji pieniądza. Zatem, jeśli obywatele zaczęliby więcej wydawać, bo np. zauważyliby, że ich pieniądze tracą na wartości, wtedy mogłoby okazać się, że ceny wzrosły ponad dwukrotnie.
Z przykładu też nie wybrzmiało, że wysoka inflacja może prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji ekonomicznych i społecznych, takich jak np. bankructwa firm, upadłości konsumenckie, wzrost bezrobocia, recesja gospodarcza, niepokoje społeczne, destabilizacja polityczna czy bankructwo państwa.
Przyczyn i skutków wysokiej inflacji można by wymienić więcej, jednak na gruncie tej publikacji nie będziemy wchodzić w te rozważania. Przejdźmy teraz do odpowiedzi na pytanie dlaczego inflacja jest nazywana ukrytym podatkiem.
W wyniku zwiększenia ilości pieniądza w danej gospodarce poprzez jego „dodrukowanie” przez bank centralny, to rząd jako pierwszy dysponuje tymi środkami, kiedy rynek jeszcze nie zdążył zareagować na wzrost podaży pieniądza poprzez podniesienie cen. Tak więc rząd może wydawać wykreowane pieniądze, korzystając jeszcze z niskich cen i przekazywać różne zasiłki czy dopłaty, kiedy siła nabywcza tych pieniędzy jest jeszcze wysoka.
Dopiero po pewnym czasie ceny rosną. Wynika to z prawa rynku. W myśl tego prawa, popyt i podaż kształtują cenę. Wspomniane prawo działa tak, że wraz ze wzrostem ilości pieniądza na rynku zwiększa się popyt społeczeństwa na różne dobra. Idąc dalej, wraz ze wzrostem popytu, przy braku zmiany poziomu podaży dóbr, ceny rosną.
Po wprowadzeniu na rynek „pustego pieniądza”, koszyki zakupowe tylko krótkoterminowo są większe i okazalsze, ponieważ ceny jeszcze nie zdążyły wzrosnąć, a społeczeństwo dysponuje większą ilością pieniędzy. I właśnie ta wzmożona konsumpcja w wyniku wzrostu popytu wywołanego „dodrukiem” powoduje, że sprzedawcy podnoszą ceny i w ten sposób rozpędza się inflacja.
W tym momencie pieniądze społeczeństwa zaczynają tracić na wartości, zarówno te otrzymane od państwa, jak i te pochodzące z pracy. Mimo że w krótkim terminie wiele osób odczuwa wzrost indywidualnego dobrobytu wskutek dodatkowego zastrzyku pieniędzy, to w długim terminie, pomimo dalszego otrzymywania „wsparcia” ze strony państwa, odczuwają oni spadek swojej siły nabywczej ze względu na drożyznę wynikającą z inflacji. Długoterminowo, bolączka spowodowana wysokimi kosztami życia często przewyższa korzyści płynące z „pomocy” ze strony państwa, która to de facto w dużym stopniu wywołuje inflację.
Dopiero na ostatnim etapie pojawia się wzrost wynagrodzeń, jednak jest on zazwyczaj niższy od tempa inflacji. Niemniej po przyznaniu podwyżek inflacja zapewne nadal będzie występować, nawet jeśli jej wzrost zostanie zmniejszony, więc siła nabywcza wynagrodzeń w nowych wysokościach i tak z upływem czasu będzie spadała.
W końcowym rozrachunku społeczeństwo płaci rachunek za poluzowaną politykę monetarną banku centralnego i zbyt dystrybucyjną politykę rządu, a osoby, które bardzo cieszyły się z pomocy państwa, mogą w pewnym momencie uświadomić sobie, że oddały z nawiązką to, co otrzymały.
Zobaczmy teraz, w jaki jeszcze sposób społeczeństwo traci w wyniku podatku inflacyjnego.
Oszczędzający odczuwają inflację w taki sposób, że ich zaoszczędzone pieniądze tracą na wartości, a mówiąc obrazowo, wręcz topnieją. Słyszałem historię z lat 20. XX wieku, kiedy przez szalejącą m.in. w Polsce inflację, pewna kobieta za oszczędności życia nabyła zaledwie po parze butów dla każdej ze swoich czterech córek.
Przyjmijmy, że osoba oszczędzająca co miesiąc jakąś część swoich zarobków, przetrzymuje swoje oszczędności na rachunku bankowym. Rachunek ten nie jest oprocentowany. Przy założeniu, że roczna inflacja wynosi 20%, to po upływie 12 miesięcy nominalna kwota oszczędności nie uległa obniżeniu. Za to moc nabywcza tych oszczędności wynosi już 80% tego, co przed rokiem. Wygląda to tak, jakby ten oszczędzający zapłacił podatek majątkowy od swoich oszczędności w wysokości 20%.
Przeanalizujmy jeszcze sytuację, w której te oszczędności zostałyby odłożone na lokatę. Przy założeniu, że oprocentowanie lokaty wyniosłoby 7% rocznie, to realna strata z inwestycji wcale nie wyniesie, jak mogłoby się wydawać 13% (inflacja minus przychód z odsetek). Strata zostanie pogłębiona do poziomu 15,5%, ponieważ z tych 7% bank pobierze podatek od kapitałów pieniężnych, czyli tzw. podatek Belki.
W gospodarce, w której występuje nawet niewysoka inflacja, zarobione z pracy pieniądze, wraz z upływem czasu starczają na nabycie coraz mniejszej ilości dóbr. Wraz ze spadkiem siły nabywczej zarabianych pieniędzy, zakładając brak podwyżek czy waloryzacji wynagrodzenia, z upływem czasu osobę pracującą stać na coraz mniejszy koszyk zakupowy.
W dobie wysokiej inflacji niedobrze wygląda sytuacja tych przedsiębiorców, którzy zawarli długoterminowe umowy i nie dopilnowali zamieszczenia w nich klauzuli o waloryzacji ich wynagrodzenia. W przypadku takich kontraktów, kiedy zapłata jest przewidziana po wykonaniu umowy, na przykład za 3 lata, pieniądze te mogą nie być adekwatne do pracy włożonej w dane przedsięwzięcie. Pojawia się też kwestia pokrycia rosnących kosztów w trakcie realizacji kontraktu i zatrudnienia pracowników.
W dużo lepszej sytuacji są firmy, które świadczą usługi lub sprzedają towary na rzecz wielu podmiotów. Jest im dużo łatwiej dostosować ceny do aktualnej sytuacji rynkowej. Najczęściej odbywa się to poprzez aktualizację cennika.
Zauważyć jeszcze należy, że osoby otrzymujące zasiłki też tracą na inflacji. Wartość realna tych świadczeń spada wraz ze wzrostem przeciętnego poziomu cen w gospodarce, a ich nominalna wysokość raczej nie jest zbyt często waloryzowana.
Jak można wywnioskować, w większości przypadków tracimy na wzroście cen. Natomiast dłużnicy, w tym państwo (jako olbrzymi dłużnik) często zyskują na inflacji. Wynika to z faktu, że realna wartość zadłużenia ulega obniżeniu. Pomijając u kredytobiorców kwestię regularnej spłaty rat kapitałowych i przyjmując, że nawet w razie utrzymywania się długu na tym samym poziomie, jego wartość w ujęciu realnym, wraz z upływem czasu, staje się coraz niższa. Być może znasz historię kogoś, kto na przełomie lat 80. i 90. XX wieku jedną pensją spłacił cały kredyt zaciągnięty na wybudowanie domu.
Bardzo dużym dłużnikiem jest państwo i właśnie dla państwa inflacja jest korzystna ze względu na to, że jego dług się dewaluuje. Na dodatek wypłacając świadczenia socjalne w kwotach, które raczej rzadko są waloryzowane, wraz z upływem czasu świadczenia te stanowią coraz mniejszy dla państwa ciężar.
Paradoksalnie inflacja też służy tym dłużnikom, którzy nabyli na kredyt różne aktywa, w tym nieruchomości albo zaciągnęli kredyty na rozwój swoich firm i mają odpowiednio wysoki zwrot z inwestycji. W dobie wysokich stóp procentowych ważne jest, aby ci dłużnicy byli w stanie na bieżąco spłacać raty kredytów i inne zobowiązania. Jeżeli stopy procentowe są dużo niższe od poziomu inflacji, wtedy i tak opłaca się ponosić stosunkowo wysokie koszty odsetek, kiedy dług (kapitał pozostały do spłaty) w jeszcze większym stopniu się dewaluuje. Mowa o takiej sytuacji, kiedy inflacja wynosi np. 16%, a oprocentowanie kredytu np. 8%.
W związku ze wzrostem wynagrodzeń pracowników czy z podwyższeniem cen przez przedsiębiorców, pracownicy i ci przedsiębiorcy, którzy są opodatkowani według skali podatkowej, przez procesy inflacyjne szybciej przekroczą próg podatkowy, który nie jest ustawowo waloryzowany.
W wyniku tego ta duża grupa podatników będzie płaciła wyższe podatki. Co prawda przedsiębiorcy mają do wyboru różne formy opodatkowania, jak i różne formy prowadzenia działalności gospodarczej. Nie muszą opodatkowywać swoich dochodów według skali podatkowej, w wyniku czego może im nie grozić wejście w drugi przedział podatkowy.
Natomiast powinni oni zważać na inne limity. Ich przekroczenie też może wiązać się z płaceniem wyższych podatków. Przytoczmy dwa przykłady.
W przypadku podatników zwolnionych z VAT ze względu na roczny obrót nieprzekraczający 200 tys. zł, inflacja zapewne wpłynie na przekroczenie tego limitu przez większą liczbę podatników, a co za tym idzie, utracą oni prawo do zwolnienia z VAT i pewnie w większości przypadków ich przychody znacząco spadną, ponieważ nie „przerzucą” tego podatku na swoich odbiorców, zwłaszcza gdy są nimi konsumenci.
Co tyczy się podatników CIT, generalnie prawo do skorzystania z obniżonej stawki 9% przysługuje tym podmiotom, których roczne przychody nie przekroczyły 2 mln euro. Więcej na ten temat możesz przeczytać w artykule Uważaj na utratę 9% CIT. Podobnie jak w przypadku limitu uprawniającego do zwolnienia z VAT, inflacja sprawia, że większa liczba podmiotów przekracza również limit 2 mln euro i jest obowiązana płacić podatek według wyższej stawki 19%, nawet jeśli w ujęciu realnym przychód danego podmiotu nie uległ zwiększeniu.
Podatki obrotowe są odprowadzane do fiskusa w następstwie sprzedaży różnego rodzaju towarów i usług. Ponieważ te podatki są zawarte w cenach, ich wysokość rośnie wprost proporcjonalnie do wzrostu ceny towaru lub usługi.
Podstawowym podatkiem obrotowym jest VAT, jednak należy mieć świadomość, że w cenie wielu towarów oprócz właśnie podatku od towarów i usług pojawia się akcyza i nierzadko inne podatki czy opłaty stanowiące daniny publiczne. Jak widać, wraz ze wzrostem cen społeczeństwo ponosi wyższy ciężar podatków obrotowych.
Ten rodzaj podatku inflacyjnego często występuje w działalnościach handlowych czy przy inwestycjach w papiery wartościowe i waluty wirtualne.
Przy nabyciu towaru handlowego za kwotę 1 tys. zł netto i jego późniejszej odsprzedaży za kwotę 1500 zł netto, kiedy wskaźnik cen będzie już wyższy o 50%, przedsiębiorca nominalnie osiągnie dochód w wysokości 500 zł. Pomimo że w ujęciu realnym dochód nie występuje, to i tak istnieje obowiązek zapłaty podatku dochodowego i nierzadko składki na ubezpieczenie zdrowotne od kwoty 500 zł.
Na dodatek, zamiast naliczyć podatek od towarów i usług (VAT) od kwoty 1 tys. zł netto, czynny podatnik VAT musi go naliczyć od kwoty 1500 zł.
Łagodniej odczuwają ten rodzaj podatku inflacyjnego osoby fizyczne rozliczające dochody z giełdy i kryptowalut w zeznaniu PIT-38, gdyż nie pojawi się w ich przypadku obowiązek zapłaty składki zdrowotnej i podatku od towarów i usług. Jednakże w ich przypadku może pojawić się obowiązek zapłaty daniny solidarnościowej w związku z tymi transakcjami. Jeśli chcesz zgłębić to zagadnienia, zachęcam Cię do lektury artykułu Rozliczanie kryptowalut.
Wracając do meritum, przy założeniu, że stopa zwrotu z inwestycji w papiery wartościowe lub waluty wirtualne jest taka sama jak stopa inflacji, to pomimo braku dochodu z kapitałów pieniężnych w ujęciu realnym, podatek dochodowy i ewentualnie danina solidarnościowa i tak będzie do zapłaty ze względu na osiągnięcie dochodu w ujęciu nominalnym.
Wniosek jaki się nasuwa jest taki, że w razie gdy wydaje się, że realnie „wychodzimy na zero”, faktycznie osiągamy stratę ze względu na konieczność zapłaty podatku od nominalnego zysku.
W poprzednich częściach tego rozdziału wyjaśniliśmy sobie, czym jest inflacja, jak ona działa i dlaczego jest nazywana ukrytym podatkiem. Ponadto podaliśmy i opisaliśmy konkretne przykłady wpływu podatku inflacyjnego na nasze pieniądze.
W tym miejscu zastanówmy się, jak przed tym zjawiskiem możemy się chronić, czyli w jaki sposób ograniczyć jego negatywne skutki, a w niektórych przypadkach nawet wykorzystać inflację na swoją korzyść.
Po zebraniu kilku wskazówek, wymieńmy je w punktach oraz przeanalizujmy, na czym może polegać dane działanie. Pamiętaj, że nie jest to porada inwestycyjna czy podatkowa.
Na koniec rozwiniemy wątek odsuwania podatków w czasie.
Na koniec przyjrzyjmy się kilku sposobom radzenia sobie z inflacją dzięki posiadaniu wiedzy nie tylko o finansach, ale także o podatkach.
O ile dobrze dbamy o przyszłe przepływy pieniężne, to bardzo rozsądne jest płacenie zaliczek na podatek dochodowy w jak najniższych wysokościach, oczywiście robiąc to w zgodzie z przepisami. W razie wpłacania zaliczek w możliwie najniższej wysokości i późniejszej zapłaty (w terminie złożenia zeznania rocznego) lwiej części podatku, ciężar tej uiszczanej w przyszłości wysokiej kwoty dzięki inflacji jest mniejszy.
Sposobem na odsuwanie w czasie zaliczek na podatek dochodowy jest wybór zaliczek kwartalnych, umiejętne stosowanie zaliczek uproszczonych, a w przypadku podatników prowadzących podatkową księgę przychodów i rozchodów, umiejętne stosowanie różnic remanentowych. Jeśli zechciałbyś zgłębić to zagadnienie, zachęcam Cię do lektury artykułu Jak legalnie obniżyć zaliczki na podatek dochodowy? oraz Remanenty – optymalizacja zaliczki na PIT i składki zdrowotnej.
Innym sposobem na praktycznie natychmiastowe zmniejszenie kwoty przelewu do urzędu skarbowego jest zastosowanie jednorazowej amortyzacji, o czym możesz przeczytać w artykule Co możesz zaliczyć do kosztów?
Miej świadomość, że dokonując jednorazowej amortyzacji, rozliczysz wydatek na zakup środka trwałego od razu, w związku z tym w przyszłości nie zaksięgujesz już odpisów amortyzacyjnych związanych z tym środkiem trwałym. Zatem w przyszłych okresach będziesz miał nieco wyższy dochód w porównaniu do sytuacji, gdybyś stosował amortyzację liniową np. przez 5 lat. Jednak przy liniowej metodzie amortyzacji oszczędność miałaby miejsce w przyszłości i byłaby realnie niższa. Ta późniejsza, i tak realnie niższa oszczędność też nie jest pewna, ponieważ nie wiadomo, czy nie zmienisz formy opodatkowania na ryczałt, czy będziesz nadal prowadził daną firmę i czy przepisy będą Ci w danych okolicznościach pozwalały na dokonywanie odpisów amortyzacyjnych. Natomiast dzięki zastosowaniu jednorazowej amortyzacji oszczędność jest praktycznie pewna i natychmiastowa, na dodatek w realnie wyższej wartości.
Jeśli nie możesz skorzystać z amortyzacji jednorazowej, ale przysługuje Ci prawo do amortyzacji przyspieszonej lub indywidualnej, to te metody pozwalają na szybsze rozliczenie wydatku na zakup środka trwałego w kosztach niż w przypadku zwykłej metody liniowej. Warto z tego rozwiązania skorzystać. Gdybyś szukał wiedzy na temat wszystkich metod amortyzacji, zostały opisane w artykule Co możesz zaliczyć do kosztów?
Ze względu na bardzo niską stawkę CIT w wysokości 9%, podatnicy podatku dochodowego od osób prawnych mogą reinwestować 91% swoich zysków.
Tak więc, dzięki tej niskiej stawce podatku dochodowego, więcej pieniędzy – niż miałoby to miejsce w zwykłych warunkach (19% CIT) – może zostać przeznaczonych na zakupy związane z działalnością spółki, jeszcze przed kolejnymi wzrostami cen.
Podpowiadam, że w przypadku podatników CIT możliwe też jest stosowanie zaliczek uproszczonych.
Ryczałt od dochodów spółek, czyli estoński CIT, polega na odroczeniu zapłaty podatku dochodowego od osób prawnych do momentu wypłaty zysku na rzecz wspólników. Tym sposobem dopóki nie zostanie wypłacona dywidenda, spółka z założenia może obracać całym zarobionym kapitałem.
Ten sposób opodatkowania spółek w wielu przypadkach może okazać się dobrym sposobem na radzenie sobie z inflacją poprzez odsunięcie zapłaty podatku w czasie. Ponadto poziom podwójnego opodatkowania (spółki i wspólników przy wypłacie dywidendy) jest stosunkowo niewysoki – 20% lub 25%.
Jeśli chcesz zdobyć więcej informacji na temat tego sposobu rozliczania się z fiskusem, zajrzyj do wpisu Estoński CIT.
Czy wybór formy opodatkowania bez pełnej wiedzy o swoich przychodach, kosztach oraz rzeczywistej sytuacji finansowej jest fair? Poznaj swoje prawa i obowiązki....
Poza możliwością zmiany formy opodatkowania na przełomie roku bądź świadomy kilku ważnych obowiązków związanych z prowadzeniem...
Planujesz założyć spółkę z o.o.? Zrób to przez S24 - szybko, tanio i...
