W wielu publikacjach można przeczytać, że podatki dzielą się na pośrednie i bezpośrednie. Podatki pośrednie cechują się tym, że są wliczone w cenę nabywanych towarów i usług. Konsumenci nie odczuwają ciężaru ich ponoszenia lub to odczucie jest mocno neutralizowane, gdyż te podatki są rozliczane i odprowadzane do urzędu skarbowego przez sprzedawcę, a nie przez konsumentów. Jako przykład podatków pośrednich można podać VAT i akcyzę.
Podatki bezpośrednie, jak nazwa wskazuje, obciążają bezpośrednio podatnika, chociażby z tytułu osiągniętego przez niego dochodu. W teorii z tych podatków sami się rozliczamy i co do zasady sami je odprowadzamy, z wyjątkiem przypadków, kiedy robi to za nas płatnik (np. pracodawca, notariusz).
W praktyce rozliczanie podatków bezpośrednich przez płatnika jest częste, dlatego podobnie jak w przypadku podatków pośrednich wiele osób nie odczuwa, że ponosi ich ciężar.
Jako przykład podatków bezpośrednich można podać PIT, CIT, podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC), podatek od spadków i darowizn, podatek od nieruchomości.
Warto wiedzieć, że podatki dzielą się na pośrednie i bezpośrednie. Jednak, aby zrozumieć, jak działa system podatkowy i jaki ma on wpływ na nasze życie i finanse, dobrze jest spojrzeć na podatki z innej perspektywy.
Mianowicie, podatki można podzielić na trzy poniższe grupy:
Co ciekawe, wiele wskazuje na to, że w pierwszej grupie powinny znaleźć się również składki uiszczane w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Być może sam tak uznasz.
Mając tak zdefiniowany podział podatków, łatwo jest dostrzec trzy poziomy opodatkowania, nad którymi wiele osób na co dzień nawet się nie zastanawia.
Zobrazujmy te trzy poziomy na przykładzie pracownika, którego wynagrodzenie wynosi 8300 zł brutto.
Zacznijmy od składek ZUS. Oprócz oskładkowania wynagrodzenia brutto, ZUS obciąża dodatkowo składkami pracodawcę. W związku z powyższym koszt zatrudnienia pracownika nie wynosi 8300 zł, a 10 tys. zł.
Natomiast po potrąceniu podatku dochodowego i składek pracownik otrzymuje wynagrodzenie netto w kwocie ok. 6 tys. zł.
Na podstawie tego przykładu nasuwa się wniosek, że ok. 40% kwoty przeznaczonej na zatrudnienie pracownika stanowią daniny na rzecz państwa. Przy wyższych poziomach wynagrodzenia stosunek ten może być jeszcze większy.
Niewielka część społeczeństwa jest świadoma istnienia tego mechanizmu, w związku z czym nie zdaje sobie sprawy z rzeczywistego poziomu opodatkowania. Społeczeństwo zapewne bardzo szybko zostałoby uświadomione, gdyby pracodawca przestał pełnić rolę płatnika składek i podatku dochodowego, a pracownik otrzymywałby 100% kosztu swojego zatrudnienia i musiałby oddać państwu 40% wynagrodzenia w postaci danin.
Na tych 40% efektywne opodatkowanie się nie kończy. Przejdźmy teraz do omówienia dwóch kolejnych etapów opodatkowania.
Zarobione pieniądze, uszczuplone na pierwszym poziomie opodatkowania, pracownik zamienia na różnego rodzaju towary i usługi (np. jedzenie, paliwo, energia, abonament telefoniczny, artykuły gospodarstwa domowego).
Niektórzy nie są świadomi również tego, że w cenie większości zakupów zawarty jest VAT oraz (w pewnych przypadkach) akcyza i inne podatki obrotowe czy opłaty, których ciężar ponosi konsument. Jak zostało wcześniej wspomniane, konsument często nie jest świadomy ich ponoszenia, gdyż te podatki są rozliczane i odprowadzane do urzędu skarbowego przez sprzedawcę.
Czasami VAT może jednak nie wystąpić, za to z dużym prawdopodobieństwem pojawi się inny podatek obrotowy. Załóżmy, że gdyby nasz przykładowy pracownik nabył nieruchomość na rynku wtórnym, to zapłaciłby 2% PCC, chyba że mógłby skorzystać ze zwolnienia z podatku od czynności cywilnoprawnych przy zakupie pierwszego mieszkania lub domu.
Pamiętaj, że podatek od czynności cywilnoprawnych występuje również w przypadku nabycia od osoby prywatnej np. samochodu albo innej rzeczy, której wartość rynkowa przekracza 1 tys. złotych.
W przypadku podatku od czynności cywilnoprawnych, w przeciwieństwie do VAT, akcyzy i innych podatków obrotowych, nabywca odczuwa jego ciężar, ponieważ sam musi go odprowadzić, o ile notariusz nie występuje w roli płatnika.
Tytułem uzupełnienia, PCC według stawki 0,5% może pojawić się w konsekwencji zawarcia umowy pożyczki z pożyczkodawcą, który jest osobą fizyczną i udziela pożyczki w ramach zwykłego zarządu majątkiem prywatnym.
Jednak obowiązek podatkowy z tytułu zawarcia umowy pożyczki nie wystąpi, kiedy pożyczka zostanie udzielona przez podmiot profesjonalnie zajmujący się udzielaniem pożyczek, gdyż taka czynność podlega pod ustawę o VAT (jest przedmiotowo zwolniona z VAT), w następstwie czego nie podlega opodatkowaniu PCC.
Obowiązek zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych nie pojawi się również, jeśli w ciągu 14 dni od zawarcia umowy pożyczki z osobą z tzw. zerowej grupy podatkowej pożyczkobiorca zgłosi fakt otrzymania pożyczki w deklaracji PCC-3.
Do tzw. zerowej grupy podatkowej zaliczamy małżonka, zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki itd.), wstępnych (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itd.), pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę.
Warunkiem do zastosowania zwolnienia jest także udokumentowanie otrzymania pieniędzy przez biorącego pożyczkę dowodem przekazania na jego rachunek płatniczy lub na jego inny rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, lub przekazem pocztowym.
Innymi słowy, taka pożyczka powinna zostać udzielona przelewem na rachunek bankowy i zgłoszona naczelnikowi urzędu skarbowego w ciągu 14 dni.
Z tytułu posiadania nieruchomości, którą nasz przykładowy pracownik nabył, po części z zaoszczędzonych środków, na dodatek uszczuplonych na dwóch wcześniejszych poziomach opodatkowania, jest on obowiązany do regularnego uiszczania podatku od nieruchomości.
Załóżmy, że nabywając tę nieruchomość posiłkował się kredytem i w pewnym stopniu wsparła go najbliższa rodzina, przekazując mu darowiznę w formie przelewu bankowego.
W razie braku zgłoszenia w urzędzie skarbowym (zgłoszenie SD-Z2) darowizny pieniężnej od osób z „zerowej” grupy podatkowej w ciągu pół roku od jej otrzymania, najprawdopodobniej musiałby on zapłacić dodatkowo podatek od spadków i darowizn.
Warto w tym miejscu wspomnieć, że część osób z powodu niewiedzy, a część z powodu zaniedbania, niepotrzebnie ściąga na siebie bardzo duże zobowiązania podatkowe na gruncie podatku od spadków i darowizn. Niezgłaszanie w terminie faktu otrzymania darowizny od osób z „zerowej” grupy podatkowej może doprowadzić do zapłaty podatku według sankcyjnej stawki 20% od wartości darowizny.
Na uwadze należy jeszcze mieć, że przy przekroczeniu kwoty wolnej w podatku od spadków i darowizn, darowizna przekazana gotówką nie podlega zwolnieniu, nawet jeżeli zostanie w terminie zgłoszona na formularzu SD-Z2.
Aby jeszcze bardziej zobrazować podział podatków, który każdy przedsiębiorca powinien znać, porównajmy podatki do owoców. Skąd takie porównanie? Ano stąd, że tak samo jak jabłko i pomarańcza są owocami, tak samo PIT i VAT są podatkami. Jabłko i pomarańcza są zupełnie innymi owocami, inaczej smakują, mają inne witaminy i minerały. Tak samo PIT i VAT są zupełnie innymi podatkami.
Wielu przedsiębiorców myli jabłka z pomarańczami mówiąc, że jak ktoś jest na ryczałcie to nie rozlicza VAT a przecież ryczałtowiec może być czynnym podatnikiem VAT. Tak samo wiele osób myśli, że skoro w ryczałcie nie można księgować kosztów, to analogicznie w zakresie podatku od towarów i usług ryczałtowiec nie może odliczać VAT, co też nie jest prawdą.
Pierwszą grupą podatków są podatki dochodowe. Na poniższej grafice przedstawiają je owoce jabłkowate. Jabłko przedstawia podatek dochodowy od osób fizycznych, gruszka – podatek dochodowy od osób prawnych i mamy tutaj pigwę, czyli ZUS, który podatkiem nie jest, ale jak wiemy, jest tym samym co podatek.
Drugą grupą podatków są podatki obrotowe. Na naszej paterze podatki obrotowe przedstawiamy jako owoce cytrusowe. Pomarańcza przedstawia VAT, grejpfrut – podatek od czynności cywilnoprawnych a cytryna – akcyzę.
Trzecią grupę podatków stanowią podatki majątkowe. Jak już wiemy, dzielą się na dwie podgrupy. Pierwsza to podatek od przyrostu majątku i jest to podatek od spadków i darowizn, który jest reprezentowany przez owoce winogrona. Drugą podgrupą są podatki od posiadanego majątku przedstawione na grafice jako owoce leśne. Są to podatek od nieruchomości, podatek leśny, podatek rolny. Wśród tej podgrupy podatków i opłat występują również m.in. podatek od środków transportowych czy różnego rodzaju opłaty, na przykład skarbowa czy od posiadania psa.
Oczywiście, podatków i opłat jest więcej niż te, które zostały wymienione, jednak celem nie jest wylistowanie wszystkich danin publicznych, a przedstawienie tych najważniejszych i pokazanie jak działa system podatkowy i w jaki sposób on wpływa na nasze życie i finanse.
Osoba zatrudniona na umowę o pracę nie ma wpływu na wybór formy opodatkowania. Nie może też płacić pieniędzmi jeszcze przed ich opodatkowaniem, do czego mają prawo przedsiębiorcy. Nie ma też prawa do odliczenia VAT i nie ma wpływu na wysokość składek ZUS.
Uwzględniając wszystkie trzy poziomy opodatkowania, można przyjąć, że ok. 60% wynagrodzenia (kosztu pracodawcy), a w niektórych przypadkach nawet i więcej jest oddawana państwu w postaci podatków, składek, opłat i danin.
Zakładam, że jesteś przedsiębiorcą lub zamierzasz nim zostać. Jako przedsiębiorca masz wpływ m.in. na:
Pomimo bardzo niekorzystnych dla wielu przedsiębiorców zmian w przepisach, wprowadzonych w 2022 r. w ramach Polskiego Ładu, wysokość obciążeń w Twoim przypadku, chociażby z powodów wymienionych powyżej, nie musi być tak wysoka jak w przypadku osoby zatrudnionej na umowę o pracę.
Jeśli chcesz przeczytać więcej na ten temat, zachęcam Cię do lektury artykułu Dlaczego przedsiębiorca ma lepiej?.
Czy wiesz, że możesz odliczyć VAT nawet wtedy, gdy nie doliczasz go do swoich usług? Albo przy dużych inwestycjach zaoszczędzić na VAT nawet setki tysięcy złotych? przedstawiam 4 sytuacje, gdy VAT jest dla...
Od listopada 2024 r. będziesz mógł zaoszczędzić na składkach ZUS nawet 1600 zł rocznie. Dowiedz się, jak to...
Czy wiesz ile wynosi efektywny podatek, gdy spółka korzysta z estońskiego CIT? Oprócz atrakcyjnego opodatkowania, podatek estoński daje możliwość reinwestowania 100% wypracowanego kapitału, chociaż na tym polu...
