Uwaga! Niektóre informacje zawarte w tym wpisie mogą być nieaktualne w 2022 r. ze względu na ogłoszony przez rząd Polski Ład. Zagadnienie tej reformy od strony podatkowej na bieżąco monitorujemy w artykule Nowy Polski Ład w podatkach, do którego lektury zachęcamy.
Zapewne znasz cytat Benjamina Franklina z XVIII w. wskazujący na dwie rzeczy, które są pewne na tym świecie.
Podatki były, są i będą
Historia podatków ma swój początek około 4 000 lat przed naszą erą. Wtedy pojawiały się pierwsze struktury państwowe i cywilizacja. Od tego czasu systemy podatkowe ewoluowały wraz z rozwojem społeczeństw. Zapewne zdajesz sobie sprawę, że aktualne prawo podatkowe jest zdecydowanie bardziej skomplikowane od tego sprzed kilku tysięcy, kilkuset, a nawet kilkudziesięciu lat.
Ponadto, można odnieść wrażenie, że ta dziedzina prawa zmienia się dużo dynamiczniej niż pozostałe, zatem nadążanie za zmianami w przepisach podatkowych spędza wielu przedsiębiorcom, ba, nierzadko księgowym i doradcom podatkowym sen z powiek.
W tym miejscu chciałbym złagodzić Twój niepokój. Na blogu mistrzpodatkow.pl będziemy nadążać za zmianami podatkowymi i opisywać je w przystępny sposób.
Zamiast się złościć, zrozum zasady gry
Skoro podatki będą nam towarzyszyły przez całe życie, zamiast się na nie złościć, warto je zrozumieć, a później zdobytą wiedzę zastosować na swoją korzyść, oczywiście w granicach prawa.
Niepłacenie podatków, kiedy jesteśmy do ich uiszczenia zobowiązani, może wiązać się z surowymi konsekwencjami w postaci kar grzywien, ograniczenia lub pozbawienia wolności.
O obowiązku płacenia podatków mówi art. 84 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w myśl którego każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie.
Natomiast ustawa – Kodeks karny skarbowy wskazuje jakie czyny stanowią wykroczenie i przestępstwo skarbowe oraz jakiej odpowiedzialności można spodziewać się za ich popełnienie.
Cztery funkcje podatków
O ile oczywiste jest, że podatki trzeba płacić, warto zastanowić się po co to robimy. Abyśmy sobie na to pytanie odpowiedzieli, przytaczam cztery funkcje podatków.
- Fiskalna – podatki przynoszą państwu dochody budżetowe, aby państwo miało środki na realizację przedsięwzięć publicznych (np. drogi, szkoły, szpitale, przedsiębiorstwa sektora publicznego, bezpieczeństwo).
- Redystrybucyjna – część dochodów z podatków państwo dzieli między obywateli w celu zmniejszenia nierówności społecznych.
- Stymulacyjna – wspierane są pewne działania jednostek, ważne z punktu widzenia państwa i obywateli (np. zakup mieszkania na własne cele mieszkaniowe, wzrost liczby urodzeń, prowadzenie działalności badawczo-rozwojowej, zabezpieczenie emerytalne, wyjście z szarej strefy). Podatnicy do tych działań zachęcani są poprzez np. obniżone stawki podatkowe, ulgi lub zwolnienia.
- Informacyjna – statystyki dotyczące wpływów z różnych podatków mają na celu pomóc instytucjom państwowym czuwać nad poprawnością funkcjonowania gospodarki.
Skąd Państwo ma pieniądze?
Wartym wspomnienia jest, że wpływy z podatków stanowią dominujące źródło dochodów państwa. Państwo nie jest podmiotem gospodarczym i finansowane jest głównie przez swoich obywateli.
W Polsce wpływy z podatków wynoszą około 90% wszystkich wpływów budżetowych. Wśród podatków, które generują najwyższe kwoty są kolejno:
- podatek od towarów i usług (dalej: „VAT”),
- podatek akcyzowy (dalej: „akcyza”),
- podatek dochodowy od osób fizycznych (dalej: „PIT”),
- podatek dochodowy od osób prawnych (dalej: „CIT”).
Pozostałe 10% wpływów państwo zawdzięcza dochodom niepodatkowym (np. dywidendy wypłacane przez spółki, w których Skarb Państwa posiada akcje, dochody jednostek sektora publicznego) oraz środkom z Unii Europejskiej i innych źródeł.
Jak widzisz, bez nakładania na obywateli podatków, funkcjonowanie państwa byłoby utrudnione.
Nadmienię jeszcze, że w tych rozważaniach nie uwzględniam zagadnienia poluzowania polityki pieniężnej, czyli tzw. luzowania ilościowego (ang. quantitative easing, QE).
Podział podatków
W wielu publikacjach można przeczytać, że podatki dzielą się na pośrednie i bezpośrednie. Podatki pośrednie cechują się tym, że są wliczone w cenę nabywanych towarów i usług. Nie odczuwamy ciężaru ich ponoszenia lub to odczucie jest mocno neutralizowane, gdyż te podatki są rozliczane i odprowadzane do urzędu skarbowego przez sprzedawcę a nie przez nas. Jako przykład podatków pośrednich można podać VAT i akcyzę.
Podatki bezpośrednie, jak nazwa wskazuje, obciążają bezpośrednio podatnika, chociażby z tytułu osiągniętego przez niego dochodu. Z tych podatków w większości przypadków sami się rozliczamy, i co do zasady sami je odprowadzamy, z wyjątkiem przypadków, kiedy za nas to robi płatnik (np. pracodawca, notariusz). Jako przykład podatków bezpośrednich można podać PIT, CIT, podatek od czynności cywilnoprawnych (dalej: „PCC”), podatek od spadków i darowizn, podatek od nieruchomości.
Warto wiedzieć, że podatki dzielą się na pośrednie i bezpośrednie. Jeszcze cenniejsza, w mojej ocenie, jest świadomość trzech faz opodatkowania, co wymaga spojrzenia na podział podatków z innej perspektywy.
Według mnie, podatki można podzielić na trzy grupy, jak poniżej.
- Dochodowe: m.in. PIT, CIT;
- Obrotowe: m.in. VAT, akcyza, PCC;
- Majątkowe (dzielą się na dwie podgrupy):
- Od posiadanego majątku: m.in. podatek od nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportowych;
- Od przyrostu majątku: podatek od spadków i darowizn.
Co ciekawe, wiele wskazuje, że w pierwszej grupie powinny znaleźć się również składki uiszczane w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (dalej: „ZUS”). Być może sam tak uznasz.
Trzy fazy opodatkowania
Mając tak zdefiniowany podział podatków łatwo jest dostrzec trzy fazy opodatkowania, nad którymi wiele osób na co dzień nawet się nie zastanawia. Aby je zobrazować posłużmy się przykładem Iksińskiego, który jest zatrudniony na umowę o pracę i jego wynagrodzenie miesięczne wynosi 5 000 zł brutto.
Faza 1: Opodatkowanie podatkami dochodowymi
Oprócz oskładkowania wynagrodzenia brutto, ZUS dodatkowo obciąża składkami pracodawcę. W związku z powyższym, koszt zatrudnienia Iksińskiego nie wynosi 5 000 zł a ok. 6 000 zł. Natomiast po potrąceniu podatku dochodowego i składek ZUS, Iksiński otrzyma wynagrodzenie netto w kwocie ok. 3 600 zł. Na podstawie tego przykładu nasuwa się wniosek, że ok. 40% kwoty przeznaczonej na zatrudnienie pracownika stanowią daniny na rzecz państwa.
Mały odsetek populacji jest świadomy tego mechanizmu i zdaje sobie sprawę z rzeczywistego poziomu opodatkowania. Zapewne świadomość społeczeństwa zmieniłaby się, gdyby nagle pracodawca przestał pełnić rolę płatnika składek i podatku dochodowego a pracownik otrzymywałby 100% kosztu swojego zatrudnienia i musiałby oddać państwu 40% wynagrodzenia w postaci danin.
Na tych 40% efektywne opodatkowanie się nie kończy. Przejdźmy teraz do omówienia dwóch kolejnych etapów opodatkowania.
Faza 2: Opodatkowanie podatkami obrotowymi
Zarobione pieniądze, uszczuplone w pierwszej fazie opodatkowania (i w dodatku oskładkowania), Iksiński zamienia na różnego rodzaju towary i usługi. Niektórzy też nie są tego świadomi, że w cenie większości zakupów zawarty jest VAT, którego ciężar ponosi konsument, a w pewnych przypadkach również akcyza.
Czasami VAT może jednak nie wystąpić, za to z dużym prawdopodobieństwem pojawi się inny podatek obrotowy. Dla przykładu, gdyby Iksiński nabył nieruchomość na rynku wtórnym, zapłaciłby 2% PCC. Podobnie wyglądałoby opodatkowanie w przypadku nabycia od osoby prywatnej samochodu albo innej rzeczy o wartości rynkowej powyżej 1 000 zł.
Faza 3: Opodatkowanie podatkami majątkowymi
Z tytułu posiadania nieruchomości, którą Iksiński nabył w części z zaoszczędzonych, na dodatek dwufazowo opodatkowanych środków, jest on obowiązany do regularnego uiszczania podatku od nieruchomości.
Nabywając tę nieruchomość, nasz bohater posiłkował się kredytem i w pewnym stopniu wsparła go najbliższa rodzina.
Gdyby w ciągu pół roku od otrzymania darowizny pieniężnej od osób z „zerowej” grupy podatkowej, nie została ona zgłoszona w urzędzie skarbowym, Iksiński musiałby zapłacić jeszcze podatek od spadków i darowizn.
Wnioski
Wiem, że historia Iksińskiego może Cię sfrustrować. Jako etatowiec nie miał wpływu na wybór formy opodatkowania, nie mógł płacić pieniędzmi jeszcze przed opodatkowaniem, nie miał prawa do odliczenia VAT-u i nie mógł płacić ZUS w stałej stawce.
Uwzględniając wszystkie trzy fazy opodatkowania, zapewne ponad połowa jego wynagrodzenia (kosztu pracodawcy) została przekazana państwu w postaci podatków, składek, opłat i danin.
Ty jednak nie musisz podzielić jego losu. Zakładam, że jesteś przedsiębiorcą lub zamierzasz nim zostać. Jako przedsiębiorca oprócz płacenia nieopodatkowanymi pieniędzmi za zakupy związane z działalnością gospodarczą, masz wpływ m.in. na formę opodatkowania, wysokość kosztów uzyskania przychodów, czasami na status podatnika VAT, formę działalności oraz możesz płacić składki ZUS od niskiej podstawy, bez względu na wysokość osiąganego dochodu. Więcej na ten temat możesz przeczytać tutaj.
Zatem, u przedsiębiorców podatki nie muszą być tak wysokie, gdyż żaden przepis prawa nie zmusza nikogo do płacenia podatków w najwyższej możliwej wysokości. Bądź jednak świadomy, że nie możesz stosować agresywnej optymalizacji podatkowej, która ogólnie rzecz ujmując polega na obejściu prawa, pozorności i sztuczności.
